Podstawowym warunkiem skutecznej walki z cukrzycą jest umiejętność samodzielnego oznaczania glikemii oraz trafnego interpretowania wyników. Cukrzyca jest chorobą, w której włączenie pacjenta w proces terapii ma ogromne znaczenie i wpływ na jakość jego życia.
Nawyk samokontroli
Samokontrolą nazywamy szereg zachowań umożliwiających monitorowanie stanu zdrowia przez diabetyka i odpowiednie reagowanie na zaobserwowane zmiany. Choć powinna to być czynność naturalna i odruchowa, ponad 50% diabetyków nie przeprowadza jej, narażając się w ten sposób na zwiększone ryzyko powstania nie wykrytych w porę powikłań cukrzycy czy też w skrajnych przypadkach stanów zagrożenia życia.
Pełna samokontrola obejmuje: pomiary stężenia glukozy we krwi przy użyciu glukometru, kontrolę stężenia glukozy i acetonu w moczu; kontrolę ciśnienia tętniczego krwi, pomiar masy ciała, oznaczanie mikroalbuminurii w moczu, kontrolę stóp i prowadzenie „Dzienniczka samokontroli". Należy jednak pamiętać, że glukometry i paski nie służą rozpoznaniu cukrzycy – do tego niezbędne jest badanie glukozy we krwi metodą laboratoryjną. Zestawy monitorujące służą natomiast do samodzielnej kontroli postępów w leczeniu cukrzycy.
Niewątpliwym plusem samokontroli jest to, że w łatwy sposób można ją wykonywać w większości miejsc i w codziennych sytuacjach. Daje ona odpowiedź na pytania czy należy zmienić dawkę leku, zmodyfikować posiłki lub zmniejszyć natężenie pracy fizycznej. Dowiemy się także czy stopień wyrównania cukrzycy jest zadowalający, czy nie należy szybciej zgłosić się do lekarza.
Zasadnicze znaczenie dla poprawy wyników leczenia i zapobiegania powikłaniom ma współpraca na linii pacjent – lekarz. Ten drugi powinien wskazać, w jaki sposób dobrać odpowiedni glukometr biorąc pod uwagę m.in. wiek i indywidualne potrzeby chorego. Decyzja o wyborze tego urządzenia jest bardzo ważna, ponieważ będzie niezbędnym i codziennym „towarzyszem" pacjenta. Dlatego diabetyk nie powinien być pozostawiony sam sobie.
Często osoby z cukrzycą nie wiedzą, jaki glukometr wybrać z dużej ilości dostępnych na rynku. Targają nimi wątpliwości i obawy związane z kosztami jego użytkowania, możliwością dostosowania go do swoich potrzeb oraz wiarygodnością samego badania. Te i wiele innych rozważań rodzi się się w głowie pacjentów przed podjęciem decyzji o wyborze glukometru. Jak nie dać się zwariować? Spokojnie, już odnieśliśmy sukces – podjęliśmy decyzję o samokontroli, a całej reszty możemy się szybko nauczyć.
Dopasuj glukometr do własnych potrzeb
Glukometr jest urządzeniem niewielkich rozmiarów, służącym do pomiaru stężenia glukozy we krwi. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) rekomenduje takie glukometry, które
przedstawiają jako wynik badania stężenie glukozy w osoczu krwi (np. wszystkie z oferty firmy Genexo). Nie trzeba wówczas samodzielnie przeliczać wyniku.
Rozróżnia się glukometry fotometryczne (kolorymetryczne) i biosensoryczne (elektrochemiczne). Te ostatnie zostały znacznie udoskonalone w porównaniu do glukometrów fotometrycznych – ich działanie polega na tym, że mierzą przepływ prądu elektrycznego wywołanego przez reakcję między glukozą a odczynnikiem na pasku testowym.
Do przeprowadzenia pomiaru konieczne jest nakłucie skóry, najczęściej bocznych części opuszek palców w celu uzyskania kropli krwi. Krew przenosi się na pole reaktywne suchego paska testowego, a tam dochodzi do reakcji chemicznej między enzymami (odczynnikami) na pasku testowym a glukozą z krwi.
Glukometr jest urządzeniem wykorzystującym tzw. pośrednią metodę pomiaru. Z uwagi na metodykę pomiaru oznaczenie w laboratorium jest metodą najdokładniejszą i dlatego (jak wcześniej wspomniano) do rozpoznania cukrzycy niezbędne jest wykonanie kilku pomiarów w laboratorium (na czczo, po posiłkach). Wiarygodność wyników uzyskanych przy pomocy glukometru, szczególnie przy porównaniu z oznaczeniem w laboratorium, musi spełniać pewne kryteria, co szczegółowo opisano w międzynarodowych normach ISO 15197. Dopuszczają one pewien zakres odchyleń (plus-minus) wartości uzyskanych glukometrem w stosunku do referencyjnego pomiaru w laboratorium. Jeżeli glukometr zostanie przetestowany a uzyskane wyniki mieszczą się w tym zakresie odchyleń, wtedy możemy poqwiedzieć, iż ten glukometr spełnia wymogi dokładności i precyzji pomiaru. Pamiętajmy również o tym, aby naszego zdziwienia nie budziły różnice pomiarów wykonanych laboratoryjnie i glukometrem.
Prawdziwy postęp w technologii glukometrów obrazuje oferta firmy Genexo. Wszystkie glukometry Genexo posiadają certyfikaty ISO 9001 oraz 13485. Pierwszym takim urządzeniem wprowadzonym przez tego producenta na rynek jest GLUCOSENSE – mały biosensoryczny aparat spełniający wymogi nowoczesnej glukometrii:
– konieczna do pomiaru mała kropla krwi – 1,8 µl;
– krótki czas pomiaru – 10 sekund;
– duża pamięć – 450 wyników oznaczeń;
– szeroki zakres pomiarowy – 20 – 600 ml/dl.
System pomiarowy GLUCOSENSE został pomyślany tak, że zarówno glukometr, jak i paski testowe, mają tę samą nazwę.
W grupie GLUCOSENSE jest jeszcze jeden przedstawiciel: GLUCOSENSE PRO, który wyróżnia się nowoczesną formą, ale parametry techniczne ma dokładnie takie same jak GLUCOSENSE.
Miernikiem rozwoju glukometrii są coraz nowsze i doskonalsze urządzenia. W ofercie Genexo takim produktem jest glukometr iXELL. Jego cechy charakterystyczne to:
– jeszcze mniejsza kropli krwi potrzebna do pomiaru – 0,7 µl;
– krótszy czas pomiaru – 7 sekund;
– funkcja wewnętrznego kodowania (nie ma konieczności użycia paska kodowego);
– możliwość badania krwi pobranej z innego miejsca w organizmie niż opuszka palca (AST – alternatywne miejsca nakłucia),
– funkcja automatycznego wysuwania paska – pomaga automatycznie wyrzucić zużyty pasek bez konieczności dotykania paska pokrytego krwią.
Wiadomo, że samokontrola cukrzycy znacznie poprawia wyniki leczenia. Warto ją wykonywać i nie obawiać się, że jest to za trudne. Jeśli z kolei robimy ją już od pewnego czasu, sprawdźmy czy nie nadszedł dobry moment na wymianę dotychczas używanego glukometru na taki, który działa na bazie sprawdzonej i precyzyjnej metody pomiaru. Poniższa ankieta ułatwi prawidłowy dobór glukometru.
Zaznacz krzyżykiem (x) kwadraty przy zdaniach, które najbardziej Ciebie dotyczą:
| GLUCOSENSE | GLUCOSENSE PRO | iXELL | |||
| Nie używałem do tej pory glukometru | Używam innego glukometru do samokontroli | Używam innego glukometru do samokontroli | |||
| Dokonuję pomiarów nie częściej niż 1-2 razy w tygodniu | Dokonuję pomiarów 3-6 razy w tygodniu | Dokonuję pomiarów codziennie | |||
| Mam rozpoznaną cukrzycę typu 2 | Mam rozpoznaną cukrzycę typu 2 | Mam rozpoznaną cukrzycę typu 1 lub typu 2 | |||
| Stosuję tylko dietę i umiarkowany wysiłek fizyczny | Mam rozpoznaną cukrzycę typu 1 | Stosuję insulinę i/lub doustne leki przeciwcukrzycowe | |||
| Stosuję tylko doustne leki przeciwcukrzycowe | Stosuję doustne leki przeciwcukrzycowe lub insulinę | Dokonuję pomiarów z alternatywnych miejsc | |||
| Poszukuję taniego i precyzyjnego glukometru | Prowadzę aktywny tryb życia | Prowadzę aktywny tryb życia | |||
| Wielkość wyświetlacza w glukometrze ma dla mnie największe znaczenie | Nowoczesny wygląd glukometru ma dla mnie znaczenie | Krótki czas pomiaru oraz minimalna ilość krwi potrzebna do wykonania pomiaru ma dla mnie największe znaczenie | |||
| Zapisz nazwę glukometru, przy którym zaznaczyłeś/aś najwięcej punktów…………………………………………………………
To jest glukometr szczególnie zalecany dla Ciebie |
|||||
Zalecenia dotyczące samokontroli glikemii PTD
W diabetologii, tak jak w innych dziedzinach medycyny, ustalane są pewne standardy i wytyczne. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne jako towarzystwo naukowe zrzeszające specjalistów z zakresu diabetologii jest odpowiedzialne za wyznaczenie standardów rozpoznawania, leczenia oraz samokontroli pacjentów z cukrzycą. Wytyczne ustalone przez PTD są zgodne ze standardami towarzystwa europejskiego oraz amerykańskiego. W 2009 roku PTD wspólnie z Kolegium Lekarzy Rodzinnych opublikowała kolejne wytyczne, które w zakresie samokontroli zalecają, aby częstotliwość i pory pomiarów były wyznaczane wspólnie z lekarzem w oparciu o nasze potrzeby i cele do osiągnięcia. Zgodnie z wytycznymi PTD:
– chorzy na cukrzycę leczeni zgodnie z algorytmem wielokrotnych wstrzyknięć insuliny powinni dokonywać wielokrotnych pomiarów glikemii w ciągu doby wg zasad leczenia oraz potrzeb chorego;
– chorzy na cukrzycę typu 2 leczeni dietą powinni dokonywać raz w miesiącu skrócony profil glikemii na czczo i po głównych posiłkach;
– chorzy na cukrzycę typu 2 stosujący doustne leki przeciwcukrzycowe oraz analogi GLP powinni dokonywać raz w tygodniu skrócony profil glikemii na czczo i po głównych posiłkach;
– chorzy na cukrzycę typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny powinni dokonywać codziennie 1-2 pomiary glikemii, dodatkowo raz w tygodniu skrócony profil glikemii na czczo i po głównych posiłkach oraz raz w miesiącu pełny profil glikemii.
W wytycznych jest również zalecenie, aby używać glukometrów „skalibrowanych do osocza", czyli wyświetlających jako wynik badania stężenie glukozy w osoczu krwi. Jeżeli używa się gleukometru „skalibrowanego do pełnej krwi włośniczkowej" to uzyskany wynik należy pomnożyć przez współczynnik 1,11.
Pielęgniarska pomoc
Nie tylko lekarz może przeszkolić chorych na cukrzycę jak przeprowadzać samokontrolę. Także pielęgniarka jest osobą w pełni kompetentną do edukowania pacjentów w zakresie samokontroli cukrzycy przy użyciu glukometru, oceny sprawności glukometru, oceny techniki pomiaru glikemii wykonywanego przez pacjenta. Pielęgniarka może porównać wyniki uzyskane po użyciu kontrolowanego glukometru diabetyka z wynikami analizatora glukozy używanego w poradni. Może ona także odnotować wyniki kontroli glukometru w dokumentacji chorego.
Jakość oznaczeń przy użyciu glukometru powinno się systematycznie kontrolować co pół roku w placówce służby zdrowia, w której leczy się dana osoba.
Nie dajmy się glikemii
Znamienny jest fakt, że tylko połowa diabetyków dokonuje samokontroli! Nawet jeżeli uwzględnimy fakt, iż nie każdy pacjent z cukrzycą musi dokonywać codziennej samokontroli(np. jeżeli stosuje tylko dietę), to jednak trudno to zrozumieć, tym bardziej że dostęp do odpowiedniego sprzętu jak i do pasków testowych, które są refundowane przez NFZ, nie jest trudny. Widać na tym tle wciąż zbyt małą świadomość społeczną związaną z tym zagadnieniem. Pamiętajmy też, że to już nie chory ma dopasować się do glukometru, ale to glukometr do chorego.
Wykorzystano materiał:
M. Bernas, Praktyka samokontroli glikemii oraz innych wskaźników jakości metabolicznego leczenia cukrzycy – praktyczne rekomendacje, w: „Medycyna Metaboliczna" 2008.
