Początki edukacji pacjentów i ich rodzin sięgają roku 1925, kiedy to zorganizowany został w Detroit (USA) pierwszy obóz rehabilitacyjno-edukacyjny dla dzieci chorych na cukrzycę.Akcja organizowania takich obozów rozwijała się w następnych latach. W Europie akcję organizowania obozów edukacyjno-rehabilitacyjnych rozpoczęto we Francji w roku 1953. W Polsce pierwszy taki obóz zorganizowany został w roku 1961.
Obecnie akcja organizowania takich obozów rozwinęła się na całym świecie. Organizowane są nie tylko w Europie i Stanach Zjednoczonych ale także w Australii i niektórych krajach Azji. Uważane są one za ważny czynnik optymalizacji opieki diabetologicznej nad młodocianymi chorymi na cukrzycę.
Ważnym krokiem w edukacji chorych na cukrzycę było opracowanie w latach 1950-tych, przez znakomitego diabetologa dziecięcego Profesora H.Lestradet z Paryża, zasad prowadzenia samokontroli cukrzycy z myślą o młodocianych chorych i ich opiekunach. Samokontrola ta opierała się na oznaczaniu w moczu obecności cukru i acetonu. Do Polski zasady te przeniesione zostały już na przełomie lat 50-tych i 60-tych.
Wprowadzenie tych zasad w sposób zasadniczy obniżyło zagrożenie chorych występowaniem ostrych powikłań cukrzycy. Po kilkunastu latach okazało się jednak, że tak prowadzona samokontrola pozwala na znaczne ograniczenie zagrożenia występowaniem ciężkich stanów hipoglikemicznych i ciężkich postaci kwasicy ketonowej nie jest jednak wystarczająca dla zapobiegania występowaniu przewlekłych powikłań cukrzycy. Kamieniem milowym w kontroli cukrzycy okazało się wprowadzenie w drugiej połowie lat 1970-tych możliwości oznaczania stężenia glukozy w krwi przez chorego w warunkach domowych. Pojawiły się urządzenia do samodzielnego pomiaru stężenia cukru we krwi przez chorych,
czyli gleukometry.
Możliwość monitorowania stężenia glukozy w krwi pozwoliło na zaostrzenie kryteriów wyrównania cukrzycy, możliwe stało się bowiem utrzymywanie przez chorych „prawie normoglikemii” to znaczy poziomów glukozy we krwi zbliżonych do wartości spotykanych u osób zdrowych bez ryzyka występowania ciężkich hipoglikemii. Możliwe stało się wprowadzenie intensywnej terapii insulinowej. Prowadzenia takiej kontroli wyrównania metabolicznego odegrało ogromną rolę w profilaktyce przewlekłych powikłań cukrzycy.
W chwili obecnej intensywna insulinoterapia w cukrzycy typu 1 jest normą. Prowadzona może być metoda wielokrotnych wstrzyknięć przy użyciu wstrzykiwaczy. W 1981 roku John Ireland zastosował po raz pierwszy automatyczny wstrzykiwacz do insuliny – pen.
Drugim sposobem realizacji intensywnej insulinoterapii jest metoda ciągłego podskórnego wlewu insuliny przy użyciu osobistej pompy insulinowej.
Pierwsza pompa insulinowa zwana biostatorem, została skonstruowana dla celów naukowych i doświadczalnych przez zespół E.F. Pfeiffera w roku 1974. Twórcą metody leczenia cukrzycy przy zastosowaniu osobistej pompy insulinowej był dr Arnold Kadish z Los Angeles, który w 1963 skonstruował pierwszy prototyp zewnętrznej osobistej pompy insulinowej. Było to urządzenie duże, ciężki, nieporęczne, wielkości plecaka i nie znalazło powszechnego zastosowania. Pierwsze doświadczenia z leczenia osobistymi pompami przedstawił Harry Keen i John Pickup w Londynie. Nie poprawiły wyników leczenia, ponieważ były mało precyzyjne i nie miały wpływu na komfort życia pacjentów, były ciężki ważyły około 400g.
Lata osiemdziesiąte to najbardziej dynamiczny okres rozwoju pomp insulinowych, prowadzono w tym czasie wiele badań, a w 1988 roku na rynku światowym było około 13 ich modeli. Postęp techniczny spowodował, że urządzenia te stały się precyzyjne, przez to bardziej skuteczne. Zastosowano bardziej rozbudowane programy działania, szereg zabezpieczeń alarmowych, oraz dodatkowe urządzenia do ciągłego monitorowania stężenia cukru we krwi współdziałające z pompą, co zwiększyło bezpieczeństwo pacjentów. Nastąpiła dalsza ich miniaturyzacja, a także znacznie obniżyły się koszty zakupu i użytkowania.
Leczenie przy użyciu pompy insulinowej jest coraz szerzej stosowane także w Polsce. Polska należy do krajów, gdzie odsetek młodocianych chorych leczony tą metodą jest bardzo wysoki. Wprowadzenia takiego leczenia na tak szeroka skale stało się możliwe dzięki Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, w latach od 2001 roku do 2009 roku wszystkie dzieci w Polsce z cukrzycą typu 1, do dziesiątego roku życia, jeśli tylko zaakceptowały tę metodę leczenia otrzymały nieodpłatnie, na wieczyste użytkowanie pompy insulinowe, co upowszechniło leczenia ciągłym podskórnym wlewem insuliny wśród młodych pacjentów. Obecnie rozpoczęła się realizacja programu przydziału pomp chorym do 18 roku życia.
Prof. dr hab. med. Ewa Otto-Buczkowska
Wybrane pozycje pismiennictwa
White P, Waskow EA. Summer camps for diabetic children. Med Clin North Am. 1947;31:435-44.
Lestradet H, Seynaeve A, Delage D, Noel R. [The first French summer camp for diabetic children.] Rev Prat. 1953;3:2149-52.
Pfeiffer EF, Thun C, Clemens AH.. The artificial beta cell. A continuous control of insulin infusion (glucose controlled insulin infusion system). Horm Metab Res 1974;6:339-342.
Otto-Buczkowska E, Jarosz-Chobot P. Wskazówki dotyczące edukacji i samoopieki chorych na cukrzycę typu 1 ze szczególnym uwzględnieniem chorych młodocianych. Family Med. Prim. Care Rev 2007;9:121-125.
Otto-Buczkowska E., Janota A., Czupryniak A. Nowoczesne metody podawania insuliny i monitorowania glikemii w cukrzycy typu 1. Lekarz 2008;(7-8): 68-72
Minkina-Pedras M. i wsp. Prospective assessment of continuous subcutaneous insulin infusion therapy in young children with type 1 diabetes. Diabetes Res Clin Pract. 2009;85(2):153-158.
Pańkowska E, Zasady postępowania w leczeniu pompami insulinowymi dzieci z cukrzycą typu1. Klinika Pediatrii 2008; 16(5):5080-5084.
Tatoń J. Łaz R. Intensywna insulinoterapia za pomocą pompy insulinowej w układzie otwartym: nowe wskazania i ulepszenia techniczne. Medycyna Metaboliczna 2007; 11(1):86-95
