Cukrzyca stała się chorobą, która w ostatnim czasie przybrała rozmiar epidemii. Zespoły działające pod patronatem najbardziej autorytatywnych organizacji, jak Światowa Organizacja Zdrowia lub Międzynarodowa Federacja Cukrzycowa, oszacowały, że w roku 2009 na świecie na cukrzycę chorowało ok. 250 mln osób, w roku 2030 ta liczba zwiększy się do 380 milionów. Na świecie co 10 sekund u 2 osób rozpoznaje się tę chorobę
Z prof. dr hab. n. med. Anną Czech, kierownikiem Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych i Diabetologii, II Wydz. Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wojewódzki Szpital Bródnowski w Warszawie, oraz z prof. zw. dr. hab. n. med. Janem Tatoniem, diabetologiem, kierownikiem Oddziału Diabetologii tejże Katedry i Kliniki oraz przewodniczącym Sekcji Diabetologii Społecznej Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i Towarzystwa Edukacji Terapeutycznej, rozmawia Anna Zalech
Dlaczego cukrzycę określa się mianem epidemii?
Jan Tatoń: – Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia występowanie choroby z częstością większą aniżeli 1 proc. ogólnej populacji ma charakter epidemii. Przy takiej częstości powstają bardzo duże i groźne obciążenia dla ludzi i dla społeczeństwa, które wymagają specjalnych sposobów i metod przeciwdziałania. Dotyczy to w naszych czasach m.in. cukrzycy. Choroba ta występuje na świecie z częstością większą aniżeli ta określona w definicji epidemii Światowej Organizacji Zdrowia. Jest to w większości krajów świata odsetek ogólnej populacji osób dorosłych rzędu 5-10 procent. Szczegółowe dane w tym zakresie podaje Międzynarodowa Federacja Cukrzycowa oraz wiele publikacji naukowych.
Jest to bardzo poważna, narastająca epidemia, zwłaszcza tzw. cukrzycy typu 2, dotycząca ludzi w każdym wieku, wszystkich ras, na wszystkich kontynentach. Według wyliczeń Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej w Polsce obecnie cukrzyca dotyczy 9,1 proc. populacji od 20. roku życia. Jest to więc ok. 2,5 mln Polaków chorych na tę chorobę. Dodatkowo ok. 4 mln osób ma stan zagrożenia cukrzycą, czyli stan przedcukrzycowy.
Czym tak naprawdę charakteryzuje się cukrzyca i co jest powodem, że tyle osób na nią zapada?
Anna Czech: – Określenie "cukrzyca" ma charakter ogólny. W praktyce jest to zbiór wielu różnych rodzajów zaburzeń metabolizmu i zdrowia, które mają jako wspólny wykładnik hiperglikemię, czyli stałe podwyższenie stężenia glukozy, tj. cukru, we krwi oraz bardzo wiele towarzyszących temu głównemu objawowi zaburzeń metabolicznych, innych objawów, powikłań i chorób skojarzonych. Światowa Organizacja Zdrowia przyjmuje w tym zakresie odrębną klasyfikację cukrzycy.
Mówimy o cukrzycy typu 1, na którą chorują najczęściej dzieci i ludzie młodzi – jest to 5-10 proc. ogółu chorych na cukrzycę. U osób chorych na ten typ cukrzycy do utrzymania życia od początku konieczne jest stałe podawanie insuliny, ponieważ ich organizm jej nie wytwarza. Niepodawanie insuliny doprowadza do śmierci pacjenta. Najwięcej osób choruje jednak na cukrzycę typu 2 – 80-85 procent. Cukrzyca ta powstaje najczęściej u osób starszych z otyłością, a także z innymi stanami powodującymi tzw. insulinooporność. Insulina u tych osób nie wywiera swojego – potrzebnego do życia i zdrowia – wpływu na komórki organizmu. Ma podłoże genetyczne, często występuje w rodzinach. Jest to cukrzyca, której objawy powstają u takich genetycznie predysponowanych osób pod wpływem wielu chorobotwórczych zmian środowiska, niekorzystnych wpływów cywilizacji, industrializacji, a także wpływów socjologicznych i kulturowych charakteryzujących naszą epokę.
Do takich czynników zaliczamy m.in. nieprawidłową dietę, skażoną żywność i tzw. bezczynność ruchową. Telewizja i komputery to wspaniałe zdobycze cywilizacji, ale to również czynnik, który sprzyja bezruchowi. Podobnie jak urbanizacja, rozwój transportu samochodowego, samolotowego przyczynił się do tego, że ludzie coraz mniej korzystają z własnych nóg, aby się przemieszczać i tym samym dostarczać organizmowi odpowiedniej dawki ruchu. Również stres jest tu czynnikiem przyspieszającym zachorowanie. Leczenie cukrzycy typu 2 wymaga podawania przeciwcukrzycowych leków doustnych i odpowiedniej diety, dopiero z czasem do terapii wprowadzana jest insulina.
W klasyfikacji cukrzycy typu 2 pojawiło się wiele jej odmian. Należy do nich szczególny, często występujący "zespół metaboliczny" dotyczący osób z otyłością brzuszną, czyli w Europie u kobiet mających w talii więcej aniżeli 80 cm, a u mężczyzn więcej aniżeli 94 cm oraz nadciśnieniem tętniczym, zmianami w składzie tłuszczów zawartych we krwi i wieloma innymi zaburzeniami. Zespół ten stanowi najpoważniejszy czynnik ryzyka miażdżycy tętnic, zawału serca, a także udaru mózgu.
Cukrzyca to różne rodzaje chorób i zaburzeń. Jakie są inne ich typy?
J.T.: – Dalszy typ cukrzycy – trzeci – to tzw. cukrzyca wtórna. Jest wiele czynników, które mogą doprowadzić do tego typu schorzenia, np. choroba alkoholowa powodująca zapalenie przewlekłe trzustki, uszkodzenie wątroby i w rezultacie m.in. cukrzycę. Nadmiernie stosowanie leków działających ubocznie na przemianę glukozy, np. sterydów, również jest czynnikiem diabetogennym. Także niektóre infekcje wirusowe dotyczące trzustki i urazy tego organu mogą przyczynić się do zachorowania na cukrzycę wtórną.
Czwarta klasa to cukrzyca ciążowa. Pojawia się w trakcie ciąży i znika po urodzeniu dziecka. Kobieta, która doświadczyła tego rodzaju cukrzycy, znajduje się później w grupie podwyższonego ryzyka związanego z zachorowaniem na tę chorobę.
Liczne badania na całym świecie wskazują na istnienie wielu odmian klinicznych cukrzycy zależnych od różnych czynników, np. rasy lub środowiska.
Kiedy powinno się rodzić podejrzenie, że mamy do czynienia z cukrzycą?
J.T.: – Ewidentne objawy cukrzycowe typu 1 to m.in. duże pragnienie, częstomocz, wzmożony apetyt przy jednoczesnym chudnięciu. Cukrzyca typu 2 jest o tyle podstępna i przez to także niebezpieczna, że ma dodatkowo bardzo dużo objawów nietypowych, np. skłonność do infekcji dróg moczowych, zwiększenie stężenia cholesterolu lub trójglicerydów we krwi, które mogą manifestować swoje objawy m.in. zmianami skórnymi. Inne objawy to np. ogólne osłabienie, zawroty głowy, skłonność do nadciśnienia tętniczego, otyłość brzuszna, zaburzenia miesiączkowania. Powyższe objawy niewątpliwie są wskazaniem do wizyty u lekarza, w tym diabetologa.
A.C.: – U diabetologa powinny się również znaleźć osoby, u których podejrzewa się stan przedcukrzycowy. Ważna jest informacja o rodzinnym występowaniu cukrzycy i starszy wiek chorych. Badanie poziomu glukozy na czczo powinno być wykonywane planowo u wszystkich osób powyżej 45. roku życia. Jeśli jego wynik jest prawidłowy, to należy je powtarzać co 3 lata.
Rozpoznanie stanu przedcukrzycowego według specjalnych testów ma bardzo ważne znaczenie praktyczne. Umożliwia zapobieganie powstawania objawów cukrzycy. Takie specjalne testy stosujemy w naszej klinice z dużą korzyścią dla pacjenta. Należy je wykonywać także u młodszych osób, szczególnie u tych, które mają nadwagę lub otyłość, zwłaszcza brzuszną, prowadzą tryb życia o małej aktywności fizycznej czy biorą leki, które mogą sprzyjać cukrzycy, a także np. u osób z chorobą alkoholową, powikłaną uszkodzeniem trzustki i wątroby. Badać powinno się ponadto kobiety, jeśli rozpoznano u nich w ciąży cukrzycę ciążową, i osoby, które mają krewnych, szczególnie pierwszego stopnia, chorych na cukrzycę.
Jakie są konsekwencje niepodjęcia we właściwy sposób leczenia cukrzycy lub bagatelizowanie zaleceń diabetologa?
J.T.: – Powikłania cukrzycy późno rozpoznanej lub źle leczonej są liczne i groźne dla życia i zdrowia. Stanowią główny problem osób z cukrzycą, ich lekarzy i całego środowiska. Jest to m.in. utrata wzroku, niewydolność nerek, zawał serca, udar mózgu lub zespół stopy cukrzycowej z groźbą amputacji, które prowadzą do inwalidztwa, a także przedwczesnych zgonów, różne zmiany w innych narządach. Wyróżniamy również inne powikłania – nazwijmy je społeczne – np. trudności w odnalezieniu swojej drogi życiowej, psychologiczne, np. depresja.
A.C.: – Cukrzyca jest drogą do wielu powikłań, ale pamiętajmy, że wcale osoby cierpiące na tę chorobę i ich lekarze nie muszą iść tą drogą. Intensyfikacja leczenia cukrzycy, cały system dobrej i nowoczesnej opieki diabetologicznej bardzo zmniejsza ryzyko powstania takich powikłań. Jest to tzw. prewencja wtórna.
Co zatem można zrobić, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy?
J.T.: – Cukrzyca to olbrzymi problem XXI w. – ludzki, medyczny i ekonomiczny. Żeby zapobiec rozpowszechnianiu się tej epidemii, m.in. organy państwa, samorządy, lekarze powinni realizować szereg działań profilaktycznych, np. wprowadzić odpowiednie regulacje prawne, organizować badania przesiewowe, a także przygotować bardziej intensywny program diagnostyki i leczenia cukrzycy oraz edukować pacjentów w tym kierunku. Musimy te złe trendy epidemiczne przełamywać i odwracać.
A.C.: – Zwłaszcza że metody prewencyjne są bardzo skuteczne. Istnieje wiele dowodów na to, że cukrzycy można zapobiegać przez zmianę stylu życia. Należy pozbyć się otyłości, zwiększyć aktywność fizyczną – codziennie 30-40 minut może zapobiegać otyłości lub ją zmniejszyć, należy zredukować ilość spożywanych tłuszczów, szczególnie pochodzenia zwierzęcego. Istotnym elementem naszego menu powinny być np. potrawy, takie jak chleb razowy, jarzyny, owoce. Duże znaczenie ma odrzucenie nałogu palenia tytoniu i picia alkoholu. Takie metody zapobiegawcze są naprawdę bardzo skuteczne. Potwierdziły to badania przeprowadzone w Finlandii, USA i Szwecji. Zmiana stylu życia pozwoliła zredukować zapadalność na cukrzycę typu 2 aż o prawie 50 proc. u osób z dużym ryzykiem jej wystąpienia.
A jeżeli już ktoś zachorował, jak się ustrzec przed powikłaniami cukrzycy?
J.T.: – Należy koniecznie zadbać o mądre, skuteczne i bezpieczne kontrolowanie cukrzycy, o wyrównanie poziomu glukozy we krwi, o uzyskanie poziomu takiego szczególnego wskaźnika kontroli cukrzycy, jakim jest glikowana hemoglobina HbA1c, rzędu 6,0-6,5 proc., o normalizowanie ciśnienia tętniczego i innych okołocukrzycowych zaburzeń – czynników ryzyka przewlekłych powikłań. Stosuje się w tym zakresie tzw. zintensyfikowane leczenie wieloskładnikowe. Przedstawiono dowody, że takie działania zmniejszają ryzyko powikłań. Zmniejszają się też wtedy koszty cukrzycy. Działania te opierają się na edukacji terapeutycznej pacjentów. Chora osoba powinna być dietetykiem i trenerem w jednym. Leczenie lepsze jest tańsze – pamiętajmy o tym.
Jakie organizacje polskie i międzynarodowe włączyły się do walki z omawianą epidemią?
A.C.: – Cukrzyca przyjmuje takie rozmiary, że wiele organizacji zarówno w Polsce, jak i na świecie włączyło się do walki z nią. Do takich dużych światowych organizacji mających swoje placówki również w naszym kraju można zaliczyć m.in. Międzynarodową Federację Cukrzycową czy Europejskie Towarzystwo Badania Cukrzycy. Do walki z cukrzycą dołączyła się także Organizacja Narodów Zjednoczonych. Działania tych i innych organizacji zmierzają do tego, aby opanować tę wielką plagę choroby, jaka nastąpiła w ostatnim czasie. Wierzę, że nam się uda.
Dziękuję za rozmowę.
Do niepokojących objawów sugerujących wystąpienie cukrzycy należą m.in.:
* wzmożone pragnienie
* utrata wagi
* senność i zmęczenie
* częste infekcje grzybicze
* świąd skóry
* ogólne osłabienie
* drętwienie i zaburzenia czucia w stopach
* częste oddawanie moczu, również w nocy
www.naszdziennik.pl
