Co łączy aktorkę Salmę Hayek z politykiem Nikitą Chruszczowem, a divę jazzu Arethę Franklin z kompozytorem Giacomo Puccinim? "Słodkie przeciekanie"! I nie chodzi bynajmniej o namiętny romans, tylko o… cukrzycę!
"Słodkie przeciekanie" – z łac. diabetes mellitus. To właśnie od tego wyrażenia wzięło się słowo "diabetyk", określające osobę chorą na cukrzycę – jedną z przewlekłych chorób układu metabolicznego.
Plaga słodyczy
Pierwsze wzmianki o cukrzycy pojawiły się na egipskich papirusach ok. 1550 r p.n.e. Obecnie na całym świecie na cukrzycę choruje ok. 240 mln osób, a umiera na nią co roku ok. 3,9 mln. W Polsce mówi się o ok. 2,5 miliona chorych, ale co najmniej 1/3 z nich nie zdaje sobie sprawy z tego, że jest chora. Szacuje się też że, drugie 2,5 mln osób wkroczyło w tzw. stan przedcukrzycowy. Najgorsze jest jednak przed nami. Za 10-15 lat liczba diabetyków i zagrożonych cukrzycą ma zwiększyć się nawet dwukrotnie. Trudno się więc dziwić, że choroba ta została wpisana na listę epidemii XXI wieku.
Jest cicha, bo przez całe lata może się nie ujawnić, i podstępna, bo podszywa się pod inne schorzenia, nie dając żadnych objawów charakterystycznych tylko dla niej. Jest chytra, bo nie sprawia wrażenia groźnej, a powoli wyniszcza organizm. Potrafi się dobrze maskować, bo nie boli, a może doprowadzić do śmierci. A mimo to nie przeszkodziła ani Thomasowi Edisonowi w wynalezieniu żarówki, ani Elizabeth Taylor w zdobyciu dwóch Oscarów, ani Georgowi Lucasowi w stworzeniu kosmicznej sagi „Gwiezdne wojny”. Bo z cukrzycą, choć trudno, to jednak żyć można.
Gdzie to sito?
Cukrzyca wywołana jest brakiem lub nieprawidłowym działaniem insuliny. Hormon ten wydziela trzustka. Każda komórka naszego ciała, aby dobrze pełnić swoje funkcje, potrzebuje "zaprawy" i "paliwa", czyli odpowiedniej ilości materiału budulcowego (białka) i energetycznego (cukier – glukoza, tłuszcz). To właśnie dzięki insulinie energia, która wytwarza się z tego, co jemy, "odżywia" komórki po jedzeniu i między posiłkami. Bardziej obrazowo – insulina jest kluczem do tych drzwi w komórce, przez które wnikają do jej wnętrza cząsteczki odżywcze. Po wykonaniu swojego zadania insulina jest niszczona, dlatego organizm musi ją produkować non stop.
Co się dzieje, gdy insuliny jest za mało, nie ma jej wcale lub nie działa jak trzeba? Glukoza, zamiast dotrzeć do komórek, pozostaje w krwioobiegu. Powstaje wówczas zjawisko tzw. głodu komórkowego. Organizm zaczyna bronić się przed niedożywieniem, uruchamiając mechanizmy zwiększające apetyt. Ta obrona jest oczywiście nieskuteczna, bo glukoza z jedzenia zamiast trafić do "głodnych" komórek, niesiona przez krew przepływa przez nerki a tam przenika do moczu i jest wydalana.
Nie jestem pijany!
Żeby skutecznie zmieszać się z moczem, glukoza jest rozpuszczana w dużej ilości płynów, które zabiera organizmowi. Efektem jest odwodnienie. To dlatego jednym z pierwszych objawów cukrzycy są niepohamowane pragnienie i jednocześnie częste oddawanie moczu. Towarzyszą im ogólne osłabienie, poczucie ciągłego zmęczenia, trudne do wytłumaczenia zmiany w nastroju, depresja, a także bolesne skurcze mięśni podudzi, zmiany na skórze (świąd, czyraki, grzybica paznokci, złe gojenie ran, wypadanie włosów) oraz zmiany chorobowe dziąseł i jamy ustanej, zaburzenia wzroku, a nawet odczuwania smaku. W skrajnych przypadkach cukrzycy w powietrzu, które wydycha chory, wyczuwalny jest zapach acetonu – zmywacza do paznokci. Tak pachną resztki substancji odżywczych wydalanych przez płuca i nerki. To dlatego zdarza się, że diabetycy, którzy zasłabną na ulicy, traktowani są jak alkoholicy.
Objawy cukrzycy i ich nasilenie są różne, a zależą od typu choroby, czasu jej trwania przed diagnozą i cech indywidualnych organizmu. Choroba może rozwijać się skrycie, bo żadna z tych oznak nie świadczy jednoznacznie o jej wystąpieniu. By potwierdzić rozpoznanie, trzeba koniecznie wykonać badania laboratoryjne krwi i moczu.
Nie daj się – badaj się!
Badanie sprawdzające poziom cukru we krwi trzeba robić profilaktycznie przynajmniej raz w roku. Jako obowiązkowe muszą je zaś traktować osoby powyżej 65 lat, te, których bliscy (rodzice, rodzeństwo) chorują na cukrzycę, osoby z otyłością, mało aktywne fizycznie, z nadciśnieniem tętniczym, chorobą serca, hiperlipidemią (podwyższony poziom cholesterolu i/lub trój glicerydów), zmniejszoną odpornością na choroby wirusowe, bakteryjne i grzybicze, przewlekle chore na wątrobę lub trzustkę.
5 "twarzy" cukrzycy
Pomimo tak długiej historii choroby, w przeważającej liczbie przypadków lekarzom trudno ustalić przyczyny zaburzeń w wydzielaniu insuliny przez organizm i jej działaniu. Wiadomo natomiast, że cukrzyca ma kilka odmian, wśród których najczęściej występuje cukrzyca typu 1 – zwana również młodzieńczą lub insulinozależną, oraz cukrzyca typu 2 – cukrzyca dorosłych, insulinoniezależna. Do rzadszych rodzajów należy cukrzyca wtórna, ujawniająca się po spożyciu pewnych leków lub przy innych schorzeniach – np. nadczynności tarczycy, chorobach endokrynologicznych lub trzustki.
Jeszcze rzadziej występuje cukrzyca ciężarnych (u ok. 5 proc. kobiet w ciąży), która utrzymuje się aż do rozwiązania. Winne są hormony podtrzymujące ciążę, które sprawiają, że poziom glukozy w organizmie wzrasta tak wysoko, że insulina nie może poradzić się sobie z przetworzeniem jej nadmiaru. Co więcej, cukrzyca jest w tym wypadku tak podstępna, że przez całą ciążę może przebiegać bezobjawowo. Dlatego tak ważne jest wykonywanie badań krwi . Ten rodzaj cukrzycy leczy się przede wszystkim rygorystyczną dietą, ale też czasem podaje się insulinę. Przy prawidłowej kuracji nie stanowi ona zagrożenia ani dla dziecka, ani dla mamy, a po porodzie (często w takim wypadkach wykonywanym przez cesarskie cięcie) poziom cukru stabilizuje się. Co innego, gdy choroba nie jest leczona. Może wtedy doprowadzić u kobiety do nadciśnienia, zmian naczyniowych, gwałtownego pogorszenia się wzroku, starzenia się łożyska, a u maleństwa do powstania wad wrodzonych np. serca lub nerek, a w późniejszym okresie nawet do niedotlenienia.
Ostatnią odmianą jest cukrzyca na tle niedostatecznego lub wadliwego odżywiania, która występuje głównie tam, gdzie powszechny jest głód – w Azji, Afryce czy Ameryce Południowej.
