Mówiąc "cukrzyca", myślimy zazwyczaj o jednej chorobie, tymczasem jest to nazwa wspólna dla całej grupy schorzeń. Każdy diabetyk powinien znać podstawowy słowniczek diabetyka. Oto on.Analogi insuliny
otrzymywane po zmianie cząsteczki insuliny poprzez zamianę aminokwasów lub dołączenie grup chemicznych. Daje to szybsze wchłanianie po wstrzyknięciu i umożliwia przyjmowanie analogu tuż przed, w czasie lub tuż po posiłku. Analogi szybkodziałające stosuje się do posiłków, długo działające i bezszczytowe imitują podstawowe wydzielanie insuliny w ciągu doby.
Biała morwa
(Morus alba) – drzewo z rodziny morwowatych pochodzące z Chin, uprawiane dla liści w związku z hodowlą jedwabników. Substancje zawarte w liściach morwy białej stabilizują stężenie cukru we krwi, obniżają wzrost glikemii po posiłku, wyciąg z liści morwy stosowany jest pomocniczo przy odchudzaniu oraz w cukrzycy typu 2.
BMI
body mass index, wskaźnik masy ciała, obliczany wg wzoru masa ciała w kg/ wzrost w metrach do potęgi drugiej. Prawidłowy BMI mieści się w granicach 20-25 kg/m2, poniżej 20 kg/m2 mówimy o niedowadze, nadwagę rozpoznajemy przy BMI 25,1-30 kg/m2, natomiast otyłość powyżej 30 kg/m2.
Ciała ketonowe (ketony)
Ich obecność w moczu lub krwi świadczy o złym wyrónaniu cukrzycy. Należą do nich: aceton, kwas acetooctowy, kwas beta-hydroksymasłowy. Do ich wykrywania służą testy paskowe (badanie moczu- wynik ujemny świadczy o prawidłowym stężeniu ketonów) i badania krwi. Stężenie ketonów zwiększa się również przy głodzeniu się, wymiotach, po spożyciu większej ilości alkoholu.
Doustny test tolerancji glukozy (OGTT)
Badanie wykonywane w diagnostyce cukrzycy, polegające na pobraniu krwi żylnej na czczo i oznaczeniu stężenia glukozy, a następnie podaniu doustnie 75 g glukozy i oznaczeniu jej stężenia we krwi po 2 h od spożycia roztworu. Pozwala rozpoznać nieprawidłową glikemię na czczo, nieprawidłową tolerancję glukozy i cukrzycę.
Glikemia
Stężenie glukozy we krwi pełnej (przy pomiarach glukometrem) lub w surowicy krwi żylnej, w tym glikemia na czczo-8-12 godzin po posiłku, prawidłowo wynosząca 60-99 mg/dl (3,4-5,5 mmol/l) i glikemia poposiłkowa- 2h po posiłku, prawidłowo do 140 mg/dl (7,8 mmol/l).
Glukagon
Hormon trzustki zwiększający stężenie glukozy we krwi. Stosowany domięśniowo w stanach głębokiej hipoglikemii wywołanej podaniem zbyt dużej dawki insuliny.
Glukometr
Aparat służący do własnoręcznego pomiaru stężenia glukozy przez chorych na cukrzycę. Pomiar wykonywany jest w kropli krwi pełnej po ukłuciu opuszki palca ręki igłą.
Glukozuria (cukromocz)
Obecność cukru w moczu, stwierdzana w badaniu ogólnym próbki moczu. Najczęściej objaw cukrzycy, świadczy o jej niedostatecznej kontroli. Do cukromoczu mogą również prowadzić: uszkodzenia kanalików nerek, działanie leków, hormonów, guzy przysadki, fizjologicznie pojawia się u kobiet w ciąży. Próg nerkowy dla glukozy wynosi 150-180 mg/dl.
Grupa wysokiego ryzyka cukrzycy
Osoby, u których wystąpienie cukrzycy jest bardziej prawdopodobne niż w całej populacji równolatków. Są to osoby z nadwagą i otyłością, prowadzące siedzący tryb życia, z chorobami układu sercowo- naczyniowego, takimi jak choroba niedokrwienna serca i nadciśnienie tętnicze, ludzie z zaburzeniami gospodarki tłuszczowej (zwłaszcza „dobry” cholesterol HDL-C poniżej 40 mg/dl dla mężczyzn i poniżej 50 mg/dl u kobiet i stężenie trójglicerydów powyżej 250 mg/dl), z cukrzycą w rodzinie, kobiety po przebytej cukrzycy ciążowej lub takie, które urodziły dziecko o masie ciała powyżej 4 kg, chore z zespołem wielotorbielowatych jajników oraz osoby, u których przy poprzednich kontrolach stwierdzono nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo lub upośledzoną tolerancję glukozy.
Hemoglobina glikowana (HbA1c)
Cząsteczka hemoglobiny połączona z glukozą, jej stężenie odzwierciedla średnie wartości glikemii w ciągu około 3 miesięcy poprzedzających badanie. Prawidłowo wynosi do 6,1% całkowitego stężenia hemoglobiny. Im wyższy wynik, tym wyższe były glikemie w ostatnim okresie i tym gorzej kontrolowana jest cukrzyca. Oznaczenie HbA1c mogą zafałszować współistniejące nieprawidłowości- niedokrwistość, stan po przetoczeniu koncentratu krwinek czerwonych, wysokie stężenie trójglicerydów lub bilirubiny w surowicy, niewydolność nerek.
Hiperglikemia
Zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi. Jej objawy to wzmożone pragnienie, oddawanie dużej ilości moczu, osłabienie, utrata apetytu, chudnięcie, nudności, wymioty, bóle brzucha. Stwierdzenie powyższych objawów wymaga szybkiej kontroli stężenia cukru we krwi i kontaktu z lekarzem.
Hiperinsulinizm
Wydzielanie zbyt wysokich ilości insuliny przez komórki trzustki w odpowiedzi na zmniejszoną wrażliwość tkanek na działanie hormonu. Charakterystyczny dla cukrzycy typu 2 , a także zespołu policystycznych jajników i zespołu metabolicznego.
Hipoglikemia (niedocukrzenie)
Zbyt niskie stężenie glukozy we krwi (poniżej 60 mg/dl). Jej objawami są: w przypadku lekkiej hipoglikemii- głód, pocenie się, drżenia kończyn, obniżenie nastroju, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, w przypadku hipoglikemii umiarkowanej dodatkowo spowolnienie, nieadekwatne zachowania, w dla hipoglikemii ciężkiej również utrata przytomności, drgawki.
Indeks glikemiczny (IG)
Wskaźnik określający procentowy wzrost stężenia glukozy we krwi po 2 godzinach od spożycia 50 g danego produktu w odniesieniu do spożycia 50 g czystej glukozy (dla glukozy IG = 100%) Produkty o niskim IG (poniżej 50%) są wskazane w cukrzycy i przy odchudzaniu, ponieważ przyrost stężenia glukozy we krwi po ich spożyciu jest niewielki i łagodny, nie dochodzi do znacznych wahań glikemii w ciągu doby.
Insulina
hormon trzustki, produkowany przez komórki B wysp trzustkowych, składa się z dwóch łańcuchów aminokwasów. Łącząc się z receptorem na komórce docelowej powoduje transport glukozy do komórki, pobudza produkcję białek, glikogenu (tworzony z glukozy), hamuje rozpad tłuszczów i wytwarzanie glukozy ze związków innych niż cukry. W cukrzycy jako lek podawana podskórnie, wyjątkowo dożylnie.
Insulinoodporność
Zmniejszona wrażliwość tkanek na działanie insuliny, wystepuje zwłaszca w cukrzycy typu 2 , otyłości i zespole metabolicznym oraz sezpole policystycznych jajników.
Kwasica ketonowa
Ostre powikłanie cukrzycy, spowodowane nadmiarem glukozy we krwi i powstawaniem dużej ilości ciał ketonowych. W przebiegu kwasicy może dojść do utraty przytomności, zaburzeń oddychania, zaburzeń krążenia, niedrożności przewodu pokarmowego. Jest to stan zagrożenia życia, wymagający natychmiastowego, intensywnego leczenia.
Mikroalbuminuria
Wydalanie z moczem albumin, niewielkich białek, w niewielkiej, ale przekraczającej normę ilości. Badanie moczu w kierunku mikroalbuminurii wykonuje się z jednej próbki, wówczas rozpoznaje się ją przy stężeniach albuminy w moczu 20-200 mg/l lub z moczu dobowego- przy stężeniach 30-300 mg/dobę. Jest wskaźnikiem uszkodzenia nerek w cukrzycy oraz przy nadciśnieniu tętniczym, traktowana jako powikłanie powyższych chorób, pogarsza rokowanie.
Nefropatia cukrzycowa
Uszkodzenie nerek wywołane zmianami naczyniowymi w przebiegu cukrzycy. Może objawiać się jedynie mikroalbuminurią, poprzez kolejne stadia niewydolności nerek aż do niewydolności schyłkowej, kiedy chory wymaga dializoterapii ( „sztuczna nerka”).
Neuropatia cukrzycowa
Uszkodzenie nerwów w przebiegu cukrzycy, traktowane jako jej przewlekłe powikłanie. Może mieć charakter ruchowy, czuciowy, autonomiczny, mieszany. Jest przyczyną zaburzen koordynacji ruchu i zaburzeń czucia, co zwiększa ryzyko urazów stóp i powstania zespołu stopy cukrzycowej.
PEN (wstrzykiwacz)
Aparat służący do wstrzykiwania insuliny podskórnie. Pozwala precyzyjnie ustawić ilość jednostek leku do podania.
Peptyd C
składa się z 36 aminokwasów, łączy łańcuchy A i B insuliny w cząsteczkę proinsuliny. Jest odcinany w czasie uwalniania insuliny z komórek trzustki, trafia do krwi w stosunku 1:1 z insuliną. Badanie stężenia peptydu C wykorzystuje się w diagnostyce cukrzycy, mówi ono o wydzielaniu insuliny przez trzustkę (jest zwykle około 5 razy wyższe niż stężenie insuliny ew krwi, ze względu na dłuższy okres półtrwania peptydu C). W cukrzycy typu 1 stężenie peptydu C jest niskie, w typie 2 prawidłowe ( 1,2-1,8 ng/ml, co odpowiada 400-600 pmol/l).
Retinopatia cukrzycowa (retinopathia diabetica)
Przewlekłe powikłanie cukrzycy, polegające na postępującym uszkodzeniu naczyń siatkówki oka (mikroangiopatia). Postęp retinopatii przyspieszają wysokie stężenia cukru we krwi oraz nadciśnienie tętnicze. W przebiegu retinopatii dochodzi do powstawania mikrotętniaków naczyń, ich zamykania oraz powstawania nowych, nieprawidłowych naczyń i wylewów krwi, co może prowadzić do ślepoty. W leczeniu stosuje się głównie laserową fotokoagulację siatkówki i leki doustne, w bardzo zaawansowanych przypadkach konieczne jest operacyjne usuwanie wylewów do ciała szklistego oka.
Samokontrola
Działania podejmowane przez pacjenta z cukrzycą w celu jak najlepszej kontroli stężeń glukozy we krwi i zmniejszenia ryzyka powikłań choroby. Są to regularne pomiary glikemii za pomocą glukometru, przestrzeganie diety i regularna aktywność fizyczna, dbałość o stopy, pamiętanie o okresowych badaniach krwi i moczu a także wizytach u okulisty i neurologa.
Stan przedcukrzycowy
Są to stany zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy. Zaliczamy tu nieprawidłową glikemię na czczo (100-125 mg/dl czyli 5,6-6,9 mmol/l) oraz nieprawidłową tolerancję glukozy (w 2 godzinie doustnego testu tolerancji glukozy glikemia 140-199 mg/dl czyli 7,8-11 mmol/l).
Wymiennik węglowodanowy (WW, tzw. jednostka chlebowa)
Odpowiada 10 g cukrów przyswajalnych zawartych w danej ilości produktu spożywczego i oznacza,że po spożyciu jednego wymiennika węglowodanowego stężenie glukozy rośnie tak jak po spożyciu 10g czystego cukru, pozwala porównywać produkty co do zawartości węglowodanów i zamieniać w diecie jedne produkty na inne z zachowaniem ilości wymienników składających się na cały posiłek. Do ilości WW dostosowywane są dawki insuliny w tzw. intensywnej insulinoterapii przy cukrzycy typu 1.
Zespół metaboliczny
Współwystępowanie otyłości brzusznej (obwód talii u Europejek większy lub równy 80 cm i u Europejczyków większy lub równy 94 cm) oraz co najmniej 2 z nastepujących 4 nieprawidłowości: stężenie trójglicerydów powyżej 150 mg/dl (1,7 mmol/l), obniżenie stężenia HDL poniżej 40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn i poniżej 50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet, nadciśnienie tętnicze lub nieprawidłowa glikemia na czczo czy cukrzyca typu 2. Nieleczony prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2, powoduje przyspieszony rozwój miażdżycy i jej powikłań (m.in. zawał mięśnia serca, udar mózgu).
Zespół stopy cukrzycowej
Spowodowany neuropatią lub zmianami naczyniowymi w cukrzycy albo oboma czynnikami jednocześnie. Dochodzi w nim do zaburzeń ciepłoty, nawilżenia skóry, czucia, upośledzenia ukrwienia stopy, zaników mięśni, osteoporozy miejscowej i owrzodzeń a nawet zgorzeli stopy. W zapobieganiu rozwojowi stopy cukrzycowej pomaga prawidłowe wyrównanie cukrzycy, samokontrola stóp oraz unikanie urazów i niezwłoczne zgłaszanie się do lekarza w razie powstania skaleczenia lub owrzodzenia.
lek.med. Dorota Zielińska
konsultacja: lek. med. Beata Wrona, Specjalista Chorób Wewnętrznych, DIABETOLOG
